Hlim La Hun Ṭha I Neih Chhung Hianin

By Lalchhanhima Mizo

Aw a va mawi em! he ni lawmawm hun tawi te hi,

Kan vânnei êm e, lawmna ni kan tawng leh ta;

Lungrual takin hlim zai i vâwr ang aw;

I lungngaihna chu puan ang hlîp rawh.

He hla 'Kumpui sûl a lo vei châng hian' (Rokunga Hlate 2000-ah chuan 'Krismas Ni Eng' tiin a thupui vuah a ni) hi Mizo kan han inena kan nihna ṭha lai ber min thlirtir tlattu, hrehawm tinreng karah pawh Mizo nui hawr hawr min nihtira, Mizo nih tinuamtu, Mizo ṭhalaite hlim taka zai tirtu, 'Mizo Poet of the Century (1901-2000)', Mizo hnam pumpui ngaihsan leh ngainat em em, Zofate tana Pathian thilthlawnpek Rokunga (1914-1969) phuah a ni.

He hla hian a hla phuah dangte ang bawkin hlim tur leh lawm turin min fuih a. He hla tel lo hian Mizoten Krismas leh a vuatvet kan hmang liam thei lo a, Mizo ṭhalai tana Krismas tinuamtu ber pakhat carol-naah ngat phei chuan he hla hi sak zin ber leh thlan hlawh ber a la ni reng. Kan lung tileng veng veng a, kan lung tichhe ngawih ngawih a, kan lung tilawm vawng vawngtu Mizo Krismas hla chul thei lo (timeless) a ni tih loh theih a ni lo.

Mizote hian kum 1903 aṭang khan Krismas kan lo hmang ve ṭan a, tunah chuan Krismas leh Zofa Kristian nun hi ṭhen hran theih lohin a inzawm tlat ta. Kum tir aṭangin he Krismas hun hi nghakhlel takin kan thlir a, khawi hmunah pawh awm ila Krismas hi chu mahni khuaah ṭhenrual ṭhate nen, mahni in lumah chhungkuaa hman ngei kan tum ṭhin. Kum khat chhunga thla hnuhung ber December thla a lo her chhuah hi chuan kan thiltih laite zawh fel thuai thuai kan tum a, kum tir aṭanga kan lo khawl ro sumte chu a tihral dan tur ngaihtuahin kan buai vel ṭhin. Mas thla (December)-ah hian kumpui lingleta kan thiltih zawng zawngte chu kan chhut let neuh neuh a, kan chawk melh melh a, a tlang kan kawm ṭhin a ni.

Krismas a lo thlen dawn hi chuan a chhan tak han sawi tur awm si lovin rilru hi a hmanhmawh zek zek a. Suangtuahnain Kaisara lalthutthlenga a ṭhu sar luah lai te, Bethlehem tlang leh mual vel te, Bethlehem dai reha Mari leh Zosefa inkai hne hne lai te, khaw vawt vin tak kara beramputen beram an ven lai te, van-va-daka kal khawchhak mi fingte, zan thiang reh tak maia thla eng mawi tak leh arsi eng mawi takte, min chhandam tura ran in tlawma lo piang nausen duhawm Isua nui ker ker lai te chenin mitthlaah a lo lang a. Hun kal tawha hlim taka he hun kan lo hman tawh dan leh kan hmanpuite rilruah an lo lang a, hunin a liampui mai tur kum kal liam mek te chu kan thlir dauh dauh bawk a, lungleng lo reng reng a awm theih loh.

Pangpar azawnga induh ber leh vul lai tawi ber Bethlehem par meuh pawhin Krismas dawn hi chuan a par mawi a rawn lantir ṭhin. Zofa Kristiante tan chuan Krismas hi hun lunglenthlak ber leh hun hlimawm ber a ni a, thil nung zawng zawng leh nung lote chenin an mamawh 'ni êng' ang maiin kan thlahlel a ni. Chu chu hlakungpui Rokunga'n thiam takin heti hian a tarlang a:

Kumpui sûl a lo vei châng hian lunglên a tho leh ṭhin,

Ngai lo leh lâwm lo rêng awm hlei lo,

Kan ngaih Krismas ni êng a lo zâm thar leh ta;

A mawi tizuala'n Bethlehem pâr nên,

A lo vul ta e, pâr ang kan lâwm.

He kan chenna khawvel hi zawng kan khual zinna ram mai a nih avangin, kir leh turin mual kan liam leh zung zung ṭhin a. Thihna kut vawt takin hun leh hun lo, hman leh hman lo thliar lovin min ṭham a, la inthlahlel hle mah ila, ui em ema inthlah liam mai loh zawng tih theih kan nei si lo. Hlim taka len vel la thlahlel ngawih ngawih hringfate hi natna hneh sen lohten min virh vel reng a, min luhchilh a, min ei chau a, pawn chhuak thei lo khawpin min siam ṭhin.

Natna avanga tawm rengte leh thihna avanga hmangaih ṭhentute tan chuan, mi tam tak thlakhlelh leh ngaih he ni hi an khawhar leh an lunglen tizualtu leh an ṭah titamtu a ni ngei ang. Kim tak leh hlim taka he hunpui an hman lai te chu an hre chhuak thar leh ang a, lungduh kal ta kim ve ta lote chu ngaiin, hlim tlan ni zawngte kha, lungchhe takin an au lawm lawm ngei ang. Chutianga tuartute chu hla phuahtu hian hre reng turin min ngen a ni.

Awmlai vei leh lusun fate chan tâwk hi dâwn ve teh,

Hnutiang mual liam hnu ngaiin an ṭap e;

Pâr ang an lawm hnu he ni ropui lo thlen hian,

Chhûng kim dâr ang lên lai kha ngai zualin;

Ṭapin luaithlipui an nûl ngei ang.

Ngaih em em ṭhenrual duhtakte u, in dam tlang alawm maw? Mahni duh zawng chauh ti thei leh mahni duhna hmuna awm reng thei kan nih loh avangin hetiang hian hna hrang hrang thawkin leh ṭulna chi hrang hrang avangin hmun hran hranah kan lo awm darh zo ta a a nih hi. Hei le, hlim taka kan hman ho ṭhin Krismas ni lawmawm chu a lo her chhuak leh ta reng mai le. He lawmna ni hian ka ngaih che u a tizual hle mai. Van Pathianin damin min veng zel sela, hun ṭha min ruatsakin, hlim leh lawma nangni nena intawn leh ni a la her chhuah ngei ka beisei. Chu hun chu thlir reng chungin, he hunah hian hlim taka hun in hman a, zai in vawra, tui taka in mut theih nan duhsakna ka hlan a che u.

Kâr hlaa lêng rualduh zawngte, in dam lai em ni le?

Krismas ni lâwmawm a lo êng leh e;

Chung Pathianin dam te'n mi vêng tawn zêl rawh se;

Dam takin aw kan intawh leh hma zawng,

Hlimin zai ang che, muttui mangṭha.

Kan hla (Krismas Ni Eng) chang tawp ber hian min tidam a, min tilawm a, min tiphur a, min tihlim a, sak nin a har ngei mai.

A ni asin, ngaihtuah mah teh - Pathian zara dama i la awm avang hrim hrim pawh hian lawma zai zai tur i ni. Mihring zia chu hun kal tawh ngai zel ṭhin, a ṭha zawk nia a ngaih beisei belh zel ṭhin leh a thim zawnga thlira mahni intilungngai ṭhin a ni. Mahse, chu chu i hneh thei asin.

I rethei emaw, i hausa emaw, i lian emaw, i te emaw, i ngo emaw, i hang emaw, thil thiam i nei ṭeuh emaw, i nei vak lem lo emaw, eng pawh ni la, khatia nangmah i nih mai khan i mawi a, i hlu a, i zahawm asin. Nangmah kha nangmah i ni tlat a, nangmah ang chiah mi dang pakhat te mah an la awm ngai lo a, an awm leh ngai bawk lo ang. A bik taka nangmah ni tura siam i nih tlat avangin mi dang nihna awt ngawih ngawiha vanduai bik nia inngai tur i ni hauh lo. I vanduai bik lo a, i nep bik lo a, i ho bik lo a, i hniam bik ngai reng reng lo.

Buaina leh harsatna nasa takin i nun a chim reng mai a, hrehawm tiin i kun tlawk tlawk ṭhin a ni thei e. Mahse, buaina leh harsatna chirhdup piah - tlang thawvenga lo hmuaktu che hlimna hlimawmzia khi i hmu reng ṭhin a ni lawm ni?

Ngai teh, i vanneihna a kaltluan bikzia hi i ngaihtuah ve ngai em? Mi tam tak aia i vanneih bikna leh i danglam bikna chhiar sen loh hi i chhut ngai lem lo a nih pawhin hengte tal hi chu hre ve rawh:

• A hmasa berin he thuziak hi i chhiar thei a nih chuan, he thuziak hmu ve thei lo (mitdel) mi maktaduai 39 velte aiin i vannei bik phawt mai. (WHO)
• Chenna in i neiha puar khawp ei tur i neih bawk chuan, tawm hulna tur hmun mumal nei lo mi maktaduai 150 velte leh kham khawp ei tur nei lo mi maktaduai 820 velte aiin i vannei daih mai. (Wikipedia & WHO)
• Zingah dam hrisel pangngai taka i thawh theih chuan, second tina mi pakhat aia tam thi zelte aiin i vannei a ni. Minute tina mi 106 vel liam tate, darkar tina mi 6393 vel liam tate leh vawiin hmang ral ve hman lo tur mi 153,424 velte aiin i vannei bik asin. (MedIndia)
• He Mas thla (December) hmu ve hman lo hian kumin chhungin mi maktaduai tam takin mual an liam tawh asin.

I chhehvelah leh khawvel hmun hrang hrangah tuna i dinhmun anga din ve chak ngawih ngawih mi tam tak an awm a, i hmuh fo kha. I vannei bik ngawt asin.

Hun liam tawh chu i ko kir leh thei tawh lo a, hun lo thleng tur chungah lah thu i nei hek lo. Tunah tak zel hian nichin kha a liam chiah zel a, tunah tak zel hian nakin chu a intan chiah zel e. Tun tak hi hlim hun leh lawm hun dik tak chu a ni. Tunah hian dam takin Mas thla kan thleng a, Krismas leh Kum Thar lawmawmin min hmuak mek a. Hei lo liama hun ṭha dang hi he khawvelah hian a awm dawn chuang em ni?

Chung Khuanu lêngin min hual se lâwmin i zai ang u,

A ṭhen thinlai na pawh dam rawh se;

Kan nghah ni lawmawm tak chu a lo thleng leh ta;

I phurrit zawng zawngte chu kalsan la;

Hlim la, hun ṭha i neih chhûng hianin.