Khuangchera

By C. Lalnunchanga

Mizo pasalṭha sawi nikhua rêng rêngin Khuangchera hming hi a ri hmasa ber a ni zêl a. Upate chuan, "A huaisen ber," ti hialin an sawi a. A huaisen mai bâkah, a thuhnuairawlhna te, a tlâwmngaihna te hi mite'n an ngaih sânna tizualtu a ni.

Thangṭhiauva leh Thangluaiite hrin Khuangchera hi Ralte Kawlni Kawltung hnam, unau mipa pathum zinga a naupang ber a ni a. Kum 1850 vêlah a piang a. Mangpawrha thlah, Suakpuilala fapa Lianphunga khuaah an awm ṭhin a. An upa ber chu Kawla a ni a, a û chiah chu Sailianpuia khuaa thirdeng Chawnghanga a ni a. An lal Lianphunga leh Sailianpuiate hi unau, khawthlang lam lalah chuan lal ropui berte an ni a.

Khuangchera hi han en mai chuan zuamawm hmêl pu tak, huaisen âwm lo deuhvin a lang a. Mahse, a pian han en chian chuan belhchian a dâwl hlein an sawi. A mitmengah chuan mi huaisen a ni tih a hriat a, a taksa pawh en chian chuan a lo inphut tâwk hle a, thahrui pawh a nei a, tlân pawh a chak hle.

A naupan lai chuan Chhippuiah an awm a. An khaw dai vêla thei, eng anga kûng sâng pawh lawh theih loh a nei lo an ti a. Kawng eng kimah a ṭhiante aia huai filawr bik niin an sawi a. A pa chuan, "Ka fapa hi a huaisen tak tak rêng em maw, ka han fiah teh ang," a ti a, a sum suihnaah a hruai a, a hâr perna tur lamah Khuangchera chu a ṭhuttir sauh sauh va; tichuan, a pa chuan sum chu a han suih ta a, a hâr chuan Khuangchera hmaiah a per ur ur mai a. Nimahsela, Khuangcherta chuan a mit pawh khap duh miah lovin a pa sum suih chu a lo en ngar a. A pa chuan, "An sawi ang chu i lo nih ngei dâwn hi," a ti ta a.

Chutiang chuan a naupan lai aṭangin mite en bik, khawtlang mit fukna a ni a. Rawlthar a lo nih chuan an khaw pasalṭha Suakchhunga'n savawm a kâp hliam a. A tûkah an khaw pasalṭhate hnung zuiin Khuangchera chu sa hliam chhuinaah chuan a tel ve a. Savawm chu pûk pakhatah an chhui lût a. Pûk kotlângah chuan silai nên pasalṭhate chuan an châng ṭhup a, tu mah luh chhuah ngam an awm lo va.

Nakinah chuan Khuangchera chuan a ning ta deuh va, "Ka han sât hlum teh ang," a ti a, an dan hmain chempui nên pûk chhûngah chuan a lût ta mai a. Savawm chuan huk chungin a rawn bawh a; mahse, Khuangchera a khawih hmain pasalṭhate chuan an lo kâp hlum hman a. Khuangchera chuan, "Lo kâp lo ula chuan hmui bung ruma sah ka tum asin le," a ti a. Heta ṭang hian mite chuan, "Khuangchera huaisenzia hi hriat phâk rual a ni dâwn lo ve," an ti ta a ni.

Chânga hi Khuangchera nêna inkawm reng ṭhin, mi huaisen tak bawk a ni a. An tlangval hnuin vawi khat chu an khuaah keipui kawl khirh zet mai a lo tla a. Ran a seh a seh a. Kar an kam lahin a hel zêl mai si a. Hmeichhe thing phur leh tui chawi thlengin vên an ngai a. An thlawhhma lak thlengin a tibuai a, chuvâng chuan a huho lo chuan feh pawh an ngam lo va. Inlawm dual dualin hlo an thlo ṭhin a.

An ni tin nun chu hlauhawm leh thil eng pawh thleng thut thei reng a ni a. Tlai khat chu Ngaihsii feh haw sakeiin a seh a, kawng thlangah a zuan thlâkpui a. A hre hmasa ber Thangtawna chu Ngaihsii chhan turin a tlân liam nghâl a. Khuangchera pawh Thangtawna hnungah chuan a tlân ve nghâl a. Nakinah chuan a va ûm pha a, tlân pelh pahin, "Ka ngam ang ka ti zawng a ni bik lo ve," a ti a. Sakeiin Ngaihsii a zuan thlâkpuina kawng thlangah chuan a zuan thlâk chilh ve rap a. Sakei chuan Ngaihsii ruang chu a lo bawh run a, Khuangchera a hmuh chuan a per lawp a. Khuangchera chuan Ngaihsii ruang chu a din kar cheh a, a vêng ta tlat a. A thlangah chuan sakei chu a ṭhu run a. Khuangchera hnung lawkah Thangtawna chu a lo thleng a, mipui pawh an lo thleng thuai a; Ngaihsii ruang chu him takin an tuam thei ta a ni.

Khuangchera leh a ṭhianpa Changa leh Hempua te hi huaisena inel reng reng an ni a. Vawi khat chu an khuaah sakei sual a lo tla a. Kar an kam a, sakei chu a kâp hliam a. A tûkah sakei hliam chu an chhui a. Khâm hnuai ko sâng lo têah hian a lo tawm a, a kawlhin a hlauhawm hle mai a. Changa leh Hempuate nên an pathumin sakei hliam chu feia chhun hlum an tum a. Ko lehlam aṭangin an va bih a, sakei chuan zuan tumin a lo bawh leh zuau zuau ṭhin a. Anni'n feia an lo chhun hman zêl avângin sakei chu an awmnaah chuan a zuang kai thei lo va. Khuangchera chu kotlâng leh a kephah inrual chiahin a ding a, sakei chuan man a tum bik a. Mahse, Khuangchera chuan fuh deuh deuhvin a lo chhun chat chat a, sakei chuan kopang chu a bêng ri leh thlup ṭhin a. A tâwpah chuan an chhun hlum ta a. Khuangchera chuan, "Kephah tawlh hret a awl hle mai," a ti a.

Vawi khat chu Lianphunga khuate chu Tlawng luiah an ramchhuak a. Khuangchera chuan nghalmal a ûm a. A sanghal ûm chuan Tlawng luia Nghalchawm lî an tih, hlam 5 dâwna sei chu a zuan khûm a, Khuangchera pawhin a zuan khûm ve zawk a. Chuti khawpa a tlân chak leh a zuang thui chu mak an ti hle a ni.

An sai ramchhuah ṭum khat pawh sai ram an zuk thleng a, riah bûk an sual hmain sai rual an hmu a. Khuangchera chuan a ngho ṭha ber chu a chaldarah a han kap ṭhuai a. Sai chu a thi lo va, Khuangchera chu a rawn phin ta a. Buhfai zan sawm riak ak chungin a bula thingluang, a dung chen laia sâng chu a zuan khûm zawk mai a. A piah lawkah sai chu a ding khur chur chur a. Khuangchera chuan a silai a thun leh sawk sawk a, hnai set sawtah a va kâp hlum ta a ni.

Vawi khat dang leh pawh an sai ramchhuahin sai rual tla sup sup hi an hmu a. Khuangchera chuan a veh hnai a, sai rual kârah chuan a lût a, a ngho ṭha ber a zawng a; a zakdawhah silai kaw hmawr hawlh chilhin a kâp a ni.

A naupan lai hun hi Chhippui vêlah a awm tam bera sawi a ni a. Hmanlai chuan pêm kual reng an ni a, chuvângin an awmna khua miin an zawh pawhin, an khaw hming aiin an lal hming an sawi zâwk fo ṭhin a. Lianphunga'n Parvatui a kai hnu, hemi hmuna an awm lai hi Khuangchera hmingthan ber lai a ni âwm e. Valupa, tlangvâlho kilkawitu a ni a.

Tlangval sual deuh, naupang vau mai ching te, uchuak deuhva nula chhaih ching te, ṭawng thlahdah deuh te an awm ṭhin a. Chûng mite chu Khuangchera chuan ṭha takin a zilh a; khawtlang nun a siam ṭha hle a, chuvâng chuan, "Parvatui nun zilh ngai lo," tih ṭawngkam a lo chhuah phah a. Sakei hual nikhuate chuan tlangvalho fuih phur a thiam a, tlangvalho pawhin Khuangchera hova sakei zim chu nuam an tiin, a huai pawh an huai phah hle ṭhin a ni.

Khuangchera'n tlangvalho a zirtirna:

• Hlau lo tih vângin bawh zêl suh. Bawh hun a awm a, tlân hun pawh a awm.
• Mi chung tlâk zâwngin an ṭawng mai mai ngai lo, mite tithlamuang zawngin ṭawng zawk tûr.
• Mual dungah thlâm sa rawh, sakeiin a bei ngai lo.
• Hmeichhe chungah an thinrim ngai lo, kan ngam sa reng an ni.

Vawi khat chu Khuangchera chuan sai, a ngho pawh khanchhuka tun tham leh tumapangchal ki ṭha zet mai an ramchhuah ṭum khatah a kâp a. A ruala heti ang sa ropui a han kâp mai hi a hmingthan tawh nâk alaiin a hminthan phah lehzual a. In tinah a hming an sawi sup sup a. A hming lemah, 'Sai lal,' an ti hial a. A sai kah hming chawi hian a fate hmingah pawh Saikhuma leh Saichhungi an sa a.

Lianphunga khuaa pasalṭha pakhat, khawnbawl upa fapa Neihthanga chuan Khuangchera hmingṭhatna sâng zêl chu a itsik hle a, "Khuangchera hi a huai bik lo ve, a vanneih vâng mai a ni e," a ti a, Khuangchera aia hmingthan tum chuan a bei nasa hle a. Vawi khat chu an khuaah sakei huai a lo tla leh ta a. A hualnaah Khuangchera leh Neihthanga chu ngawizawnah an ṭang dûn a. Ngawizawn hi sakei lo chhuahna tur, pasalṭhain an lo chânna lai kha a ni a. Sakei chuan Khuangchera chu a rawn zuan a, a phawin a lo indang a, a pu leu va, thlang lamah a bin dawp mai a. Sakei chuan tlân pahin Neihthanga ban rekah na vak lovin a seh a. An ṭhiante chuan, "Engtiziaa inhliam nge i nih?" an ti a. Neihthanga chuan, "Kan Khuang-nêma'n phaw ka barh a ti de daw a, mi sehtir alâwm maw le," a ti a. Khuangchera lah chuan ngai thupui lo takin, "Sanghar seh pawh a tluk loh kha, chaw ei titui tâwk pawh a nih loh kha," a lo tihsan duh chauh va.

Ni danga an sakei hualnaah Neihthanga chu Khuangchera bul ngawizawnah bawk a ṭang leh a. Sakei chu pikah a tawm a, pasalṭhate inpeih hmain mipui chuan hual chhûng ata chu an hnawt ta mai si a. Sakei chuan relh chhuahna tur a zawng a, a hma zâwna lo awm Neihthanga chu a zuan thlu a, a malpuiah a seh a. Khuangchera chuan sakei mitah tak chuan a feiin a lo chhun a. Sakei chu thlang lamah a inthiar fihlim a, meng thi zawih zawihin a ṭhu ta lup a. Khuangchera chuan sakeiin a rawn zuan leh ang tih hlauvin Neihthanga chu a phawin a sawh hliah a, feiin a vêng a. Sakei chuan Neihthanga malpui ti chu hrang khat teh lawng a keih thla hman a, "Awi ka nu, a va na em!" tiin a rum a. Khuangchera chuan, "Eh! Mipa chuan nute hming êm chu kan lam dâwn em ni?" a lo ti a. Neihthanga chu a ngawi ta hmak a. Mi dang an lo thleng thuai a, sakei chu an chhun hlum ta a. Neihthanga chuan, "Kan Khuang-mi-huaia chu awm lo se la, hual chhûngah khân min ei zo vek thei dawn a nih kha le," a ti a.

Vawi khat chu Khuangchera hovin Tlawng hnâr lamah, Rolura thlahte ram chhûngah sai ramchhuakin an kal a, an haw lam chu Darlungah an lût a. A hmain Lianphunga'n Rolura thlahte a lo tilungawi lo tawh a, Lalpuithanga hmei fa Zathawma sial a kawisak a. Chu chu thinurpuiin Darlung khua chuan Khuangcherate chu an lo man a, Zohmunah an hruai a, a mal malin an hnungkhirh a. Khuangchera chuan dam takin, "In duh tâwka nghet khân min phuar rawh u," a ti mai a. Mahse, Khuangchêra a ni tih an hriatin an phuar ngam ta awzawng lo mai a, a hote nên chuan an chhuah leh ta vek a ni.

Khuangchera hi sa leh râl mai bâkah, thing leh tuiah pawh tu ma tluk rual loh a ni a. Tut leh Tlawng tui lian eng anga nasa pawhin a dang zo lo va. Vawi khat chu fûr ruah tui buak tam laiin Tut lianin mi eng emaw zât a dang a, vaukamah an ṭhu nghûk mai a. Khuangchera fehin a hmu a. Tut lian mar pût chu a hleuh kai a, vaukam lehlama pum a va la a. Pum hmang chuan tui lianin a dante chu a hruai kai vek a ni.

An lalpa Lianphunga leh khawtlâng chuan an mangan apiangin a hming an lam a. Nimahsela, induhsak ṭul hunah an lalpa chuan Khuangchera hming a lam ṭha duh leh si lo va. Vawi khat chu Khuangchera zin hlanin an lalpa hovin khawnbawl upate chuan a kêl an lo talhsak a. Khuangchera chu a lâwm lo hle a. Hetih lai hi chhak leh thlang Sailo lal, Mangpawrha leh Lalsavunga thlahte indo tuma funpui an er lai a ni a. Khawchhak lalte ep turin Lianphunga chu a pa Suakpuilala'n Tachhipah chhohtir a tum a. Lianphunga zin bo lai chuhin Khuangchera chuan Sailianpuia khuaah pêm a lo tum ve bawk a.

A kal tur chu an lalnu chuan a ui hle a, kawtchhuah thleng a zui a, a bânah a chelh a, "Khuangcher, pêm lul suh; i tel lo chuan kan khua a awm thei lo vang. Sa leh râl lakah tu nge min thlamuan ang? Nula leh tlangval pawh an hlim thei tawh lo vang," a ti a. Nimahsela, Khuangchera chuan, "Mangan leh thlaphan niin, ram lam leh in lamah Khuangchera ka ni a. Induhsak a ṭul hunah Khuangchera ka ni leh si lo. Ui mi ka ni lo ve," a ti a, a kal lui ta a.

Rei lo têah Sailianpuia khuaah chuan keipui sum ruk zeta lian a lo tla a. Kar an kam a, zanah kar chuan sakei chu a kâp hliam a, a tûkah a hliam chu an chhui ta a. Keipui chu chul pâwlah hian a lo tawm a, a kawng ruh a tliah avângin a che hlei thei tawh lo va. Tlangvalho chuan, "Min zuan thei tawh chuang lo vang," tiin a mei indehsiak an rawt a. Khuangchera erawh chu a ngawi reng a.

Pasalṭha leh tlangvalte chuan sakei mei chu deh an va tum a. Sakei chu a lo lehhawi a, seh tumin a âng zuau zuau ṭhin a. Tu mahin an dek ngam lo va. "Khuangcher, deh han tum ve teh," an ti a. Mi dang deh dawna ṭang tlat si kha, Khuangchera'n a mei a va deh dâwn apiang chuan keipui chu hlauvin a vâk ṭawk ṭawk a. Sakei mei chu vawi thum an deh nawntir a, tichuan an kap hlum ta a. "Keipui hliam meuvin hlauh tâk tlat mai chuh! Khuangchera hi el rual a ni lo," an ti a, mak an ti em em mai a.

Ni khat chu thingthupui lo turin tlangval pakhat Rulpuihlimah a kal a. Thingthupui kûng chu a sângin a lian hle a. Tlangval chu a chesual a, a kâkah a tla zep a, a tâng nghet hle mai a. Mi an pung khâwm a, an la chhuak thei si lo, an tih ngaihna hre lo chuan Khuangchera an pun ta a. Khuangchera a va thlen chuan a chhûngte chuan an lo chho ṭah laih laih mai a. Ani chuan, "Khuangchera ka awm alâwm, thlaphang hlek suh u," tiin a ṭawng thlamuan a. Pung khâwmte chu puan hlai deuh a dil a, thingthupui kûngah chuan rahbi a tuk a, a kâkah chuan a han lâwn a. A kâk lehlam lehlam chu a kar tawn a, tlangvâl chu a pawt chhuak a, a pua a, him takin a chhukpui ta a. Mahse, Khuangchera chuan a chhûngte thlamuan nâna a hming a chhâl ta mai kha tipalh a inti em em mai a, a dam chhûngin a inchhir reh thei tawh lo a ni.

Chhak leh thlang lalte an inrem hnuin Sailianpuia khuate chu Tuirialah sangha vuain an kal a. Khawchhak lam, Vanhnuailiana thlah khuate pawh sangha tlâng vuak tumin Tuirialah hian an lo kal ve bawk a. An intâwk khâwm ta a.

Chawngduma fapa Thangvûka Tlau chu a pa ang maia mi huaisen a ni a, lungpui chungah hian diar vâr khimin a lo ṭhu váng a. Khawthlang lam mi Maikawta an tih chuan Thangvûka lo ṭhu a hmuh chuan, "Kha laia nula chu a va hmêl ṭha reuh ve, ka han rim teh ang; ṭhanthi a nei tawh em?" tiin a han fiam rawk a.

Thangvuka chuan, "Nei tawh e, Buallawn rûn kha ka ṭhanthi neih ṭan kum a ni. Chhungkaw thum ka rauh va, sal pawh sir sawn khawp ka hâwn asin. Savawm no hruai ka man a, sakei ka chhun hlum tawh bawk. Ṭhanthi chu ka nei a ni ve tawh mai e, mi rawn rim rawh khai. Nang tu nge i nih?" a han ti ve a, a chem a tât hauh hauh mai a. Maikawta chuan, "Sakei bawh buan buana pa," a ti a, a chhâng zui ngam ta lo va. An ṭhiante chuan, "Khuangcher, nang han chhâng ve teh," an ti a. Khuangchera chuan, "Keini han chhân ve rual a nih loh chu," a tihsan mai a. A hmingṭhatna uanpui te, ho mai maia intihbuaite a duh ve ngai lo a ni.

Vawi khat chu 'hringin' an lal Sailianpuia chu puithiamin a thawi dâwn a, an thawina tur uichal chu an chelh nghet lo va, a nghâwnga an zai laiin a tal chhuak a, in chhûngah a tlan lut a, khum hnuaiah a tawm ta tlat mai a. Va man leh an tum a; mahse, amah man tumtute chu ui chuan seh tumin a lo hap ṭhin a. A lian si a, in chhûngah pawh awm ngam lovin kawngkhâr aṭangin an bih dek dek ngam chauh va. An tih ngaihna hre lo chuan Khuangchera hnâng hlâi lai an ko ta ringawt a. Mahse, Khuangchera chu an koh vawi khatnaah chuan a kal duh lo va. Sailianpuia chuan upa min meuh tirin a koh nawntir leh a. Khuangchera chuan, "Chu, inti tak tak a ni maw! Ui mai maiah pachang meuh an inrawlh ngai ang tih ka hre hlei nem," a ti a.

Lal in a thlen chuan pâwnah an lalpa Sailianpuia hovin an lo awm ṭhap a. Khuangchera chu in chhûngah a lût a. Uichal chuan Khuangchera a hmuh chuan a mei a lo hem vat vat a. Khuangchera chuan a ke hma lamah a man a, ui chuan a kut chu a lo liahsak lap lap a. Kawngkhâr aṭangin lal leh upate chuan an lo thlir reng a, mak an ti hle a. "Keipui leh uichal hliamte lamin an hlauh mai! Khuangchera huaisenzia hi teh rual a ni lo," an ti a, huaisen berah an chhâl ta a ni.

Ailawnga an awm laiin an khuaah chuan parawl pakhat Thangdula a awm a, ngal ngêtin a pum tluk reng a. Tlai khat chu amah thawi turin puithiam a ko va. An inthawi laiin parawl chuan, "Ar philah engati nge min puh?" tiin fei a chuh lawk a, puithiam chu a chhun ta mai a. Mahse, a chhun tleu va, puithiam chu a thi lo va.

Parawl chuan puithiam chu a chhun hlum emaw tiin a au vak vak a, a kawmthlang Thangchhinga nute inah a tlan lût a. Thangchhinga nu hnênah chuan, "Nangmah hi a ni âr phila min puhtu," a ti a, an banglaia silai chu a la a, Thangchhinga nu chaw chhum siam lai chu a kâp hlum leh ta ringawt a. Naupang tê Thangchhinga chu ṭap chungin pâwnah a tlan chhuak a. Silai ri hriain mi an lo pung khâwm thuai a.

Tlangvâlho chuan parawl tawmna inah chuan zuk luh an tum a; mahse, anmahni beih tum ni âwm tak hian in chhûng lamah chuan a lo ri khut khut ṭhin a, "Thih duh chu lo lût rawh u," a ti a, chuvâng chuan an hnaih ngam lo va. "Lo chhuak rawh," an tih pawhin in chhûngah chuan ṭan a khawh a. Tlangvalho chuan an zuk hnaih deuh va, an pawh tak tak ngam chiah si lo. Chuti rêng rêng chuan an buai an buai a.

Khua chu a rawn thim dawn ta ruai mai a. Sailianpuia mangang chuan, "Khuangchera ko thuai thuai rawh u," a ti a. A ko turin an tlân nghâl a. Khuangchera chu a ram kal a lo thleng chiah a. Thil awmzia an hrilh a; ani chuan phaw leh meichher a keng a, a kal ta a. Kawtah chuan mipui chu nunau nên an lo phu mur mur a. Khuangchera chuan, "In chhûngah chuan ka zuk lut ang a, ka phaw hian ka nam bet ang a, a thaha lainate in awm chuan in that dâwn nia, kei chuan ka that duh lo ve," a ti a.

In chhûnga silai nena patling thinrim ṭankhawh meichher leh phaw chauh kenga luh chhuah tum chu thil hlauhawm tawpkhawk a ni a. Phaw atân hian se hnungzâng vun chhah lai an hlep a, a kil liin emaw, a bial deuh emaw pawhin an duh ang tawka hlaiin an chan a. Mar takin an kaih a, ni saah an pho va, a châr lehzual nân meithui hnai an hnawih a, a chhûng lamah a vawnfung an siam a; sakei zim nân an hmang ṭangkai hle a. Phaw châr leh khauh ṭha tak chu silaimu inphen nân pawh a rin tlâk a.

Khua a thim tawh a. Khuangchera chuan kawngkhâr a bawh thla a, in chhûngah chuan a lût ta a. Taitesena pa Khalhvunga leh Thangkikawiate'n an zui a. Pâwn lamah mipui chuan an lo ngaichâng a, thâwm chu a hân ṭhuap a. Khuangchera chuan pâwn lama mite hnênah chuan, "Tuium hunnaah hian mi pakhat chu a tlu reng mai, khuma pawh hi pakhat chu a mu; Thangchhinga nu a nih hi. A thattu âwm an va awm lo ve, banglai chhûng hi ka han en leh ang e," a ti a. "Mi dang tu mah ka hmu lo," a tih hnuin mipui chu in chhûngah chuan an lût ta a.

Mei an tuah êng a, tuium hunnaa tlu reng chu an han en chiang a, parawl ngal ngêt kha a lo ni a, a thin hnunah chemte a bur ngur a. A kah hlum Thangchhinga nu kha khumah a mut a, Khuangcherate thâwm a hriatin amah a intihlum a lo ni a.

Reiek khaw bulah pûk kawrawng hul mai, thim khup a awm a, an sawi hrâng hle a, thu thangvaah phei chuan rûlfepnei awmin an sawi a. Chuta ṭanga fing khat zeta hlaah chuan 'Ailawng Tuikhur Pûk' an tih chu a awm bawk a. Chumi pûk pahnih chu a inzawm leh zawm loh rinthuin an inhnial fo ṭhin a. Ailawng tuikhur bula pûk chu, "A hlet a ni," an ti a, ṭhenkhatin, "A ni lo," an ti bawk a. Khuangchera chuan a ning ta a, "Ka lût ang a, a hlet a nih chuan Reiek bulah ka chhuak ang a; a hlet a nih loh erawh chuan ka luhna ngaiah hian ka lo chhuak leh mai ang," a ti a.

Ailawng tuikhur pûkah chuan meichher kengin a lût ta a, a hlet chu a lo ni ngei a, Reiek kawng thlang pûkah chuan a lo chhuak a. Mahse, pûk chhûng boruak ṭha lo a hip luh vâng a ni ngei ang, thi ṭhelhin a damloh phah a. Chu pûk chu a hming chawiin 'Khuangchera Pûk' an ti ta a ni.

Khuangchera hi vantlang pawhin an zahin an ngai sâng a, a chawimawi pawh an chawimawi thiam hle. Ramhual ni lo mah se, a lo en tawh chu chuhpui tinah an tin ngai lo. Zu chhima sâwmtu a nei reng a. A huaisenzia chu ram pumah a thang a, "Eng mah hlauh a nei lo va, a laka hrâng zo mihring leh ramsa an awm thei lo. Tui lian leh pûk thim te, thing leh khâm chenin a hmaah chuan an nêm zêl mai," tiin a chanchin an sawi hial a ni.

A pêmsan tak Lianphunga kha Lungtianah a kai a, Vai rûn a ching a. Chengri phai an rûn ṭum phei chuan khaw 24 an hâl a, mihring 100 chuang an that a, sal 91 an man bawk a. Chutichuan Vai lian kha an lo chhuak ta a. Chhim lama Rolura thlahte leh khawthlang lama Manga thlahte chu an rawn tuam a. Mizoram Bawrhsap hmasa ber Captain Browne, Mizote'n 'Hmaireka' an tih leh Manga thlahte chu kum1890 June thlaah an inbia a, saui an tan a. "Manga thlahte chuan chhiah an chawi ang a, sipaiin kuli-ah an chhawr ang a, sate pawh hunbi neiin an pêl ang," tiin an inrem a. Tin, Hmaireka chuan Lianphunga lalna kum 5 chhûng a bân bawk a.

Hetih lai hian Sailianpuia chu Reiekah a awm a. Sailianpuia hian Vai a rûn hriat a ni lo va. Tin, a unaute'n Hmaireka an biaknaah pawh a tel lo. Manga thlah lal zawng zawngte chu an lungawi lo va, Kalkhama khua Sentlang zawlbukah ro an rêl a, "Engah nge kan rama lo kal ram dang mite hnênah chhiah kan chawi ang a, kan khuate puak phurah kan kaltir ang," an ti a. An sa pêl thlenga khapsak an tum chu an duh lo em em mai bawk a. Tichuan, intiam ruala Vai kah chu an tum ta a. Sentlanga Manga thlahte inhmuh khâwmnaah pawh hian Sailianpuia chu a tel lo va; mahse, Vai kahnaah chuan tel a tum tho a ni.

Kum 1890 September thla tirah Lianphunga leh Thanruma khuate'n Aizawl kulh an kâp a. Manga thlah lal dang zawngte chuan Changsil kulh an kâp thung a. Changsil hi hmâr lama sipaiho inchhêkna leh an ration dah khâwlna a ni a. He inkâhnaah hian Capt. H.R. Browne, Hmaireka chu a bânah an kâp a, a thisen dâwt an kâp chhia a. Changsil kulh lo nghâktu Lt. Cole-a chuan heti hian a sawi. "Brown-a chu kein a lo tlan a. Kulh chhung a lo luh chuan a taksa aṭangin thisen zawng zawng a chhuak zo tawh a. Damdawi nên lo enkawl mah ila, darkar chanve hnuah a thi ta a ni," tiin. A tirah a bânah a thisen chhuak chu hren khalh vat se, a thi lo mai thei.

Manga thlahte hian ni 19 chhûng Changsil kulh hi an hual a, sipaiho chu an dang bet tlat a. Changsil kulh chhûnga sipai kaihruaitu hi Lt. H.W.C Cole, a hnua Bawrhsapte pawh rawn ni ve kha a ni a. Hetih lai hian Lianphungate pawhin Aizawl kulh chu an lo hual bet tlat bawk a. Lt. Cole-a chuan Changsil aṭangin Silchar-ah harsa takin zualko a tlantir a. Silchar aṭang chuan Tlawng dungah sipai 200 an rawn thawk chho va, Changsil kulha an ṭhian tangte chu an ṭanpui thei ta a.

Khuangchera erawh chu naulaihrilha a inthawi lai a nih avângin serh a ṭul a, Changsil kulh kahnaah hian a tel ve thei lo va. Khaw dang aṭanga pasalṭha lo kalte pawhin, "Khawiah nge Khuangchera?" tih a ni vek a. An lal Sailianpuia'n Khuangchera in awm a hmuhin a tân hriat nuam lo leh thin khei thei tak tur ṭawngkam a cheh a. Khuangchera chuan an lalpa ṭawng chu a la na hle mai a. A inthawina serh a tâwp hnuin Vai kâp turin a chhuak ve ta a; a ṭhian Zakhama Hmâr Hrangchal, Ngurbawnga tia an koh chuan a zui a.

Sipaiho chu an tamin ralthuam an nei ṭha a, Changsil kulh kâptu pasalṭhate chu beidawngin an haw nguah nguah a, "Kâwna chhum liam dan tum ang a ni a, kah mi an ni lo; thih hlau lo kah mi chauh a ni," an ti a. Khuangchera chuan, "Thih hlau lo kah mi a nih chuan ka kah mi a nih chu. Vai kâpa ka kal chuan ka thi ngei ang. Sipai ka hlau si lo, silaimu lah a hmuh theih si loh," a ti a, Ngurbawnga nên chuan an liam lui ta a.

Khuangcherate pahnih chuan thingdawl thlâr an phên a, Changsil kulh chu an kâp a. Sipaihovin an silaia an han hâwl ṭhawt ṭhawt pawhin Khuangcherate ṭhian dûn chuan Vai kah chu bansan an tum miah si lo va. Thih ngam lu pua thawk an ni bawk a, sipai bubit pawh chu an chhaih buaiin kah hlum pawh an nei nual a. Sipaiho chuan hnung lam leh hma lam aṭanga nawrin ruang chaicheh an thlak a, Ngurbawnga malpui ruh an kah tliahsak a. An zim hnai tual tual a. Khuangchera chuan Ngurbawnga chu a pua a, tlanpui a tum a. Mahse, sipaiho chu an lo thleng hman a. Sipai pakhatin a va bawh a, Khuangchera chuan a lo kâp thlu a. Silai a thun leh hman tawh si lo va, sipaiho chuan Khuangchera kawngah an kâp a, a tlu ta a. Sipai pakhat chuan a va hnaih a, Khuangchera chuan a chem a lo pe a. Sipai chuan amah beih tum emaw tiin a kâp hlum ta a ni.

Vai lian puak phurho hi Mirâwng leh Hrangkhawl an ni a. An Manding Sap tirhkah Phungtea chuan, "Mizo pasalṭha tih dân kan lo hre lo a ni. 'In chemin ka lû a duh lo vang, ka chemin tan rawh u,' tiin a chem kha a rawn phawrh ni ngei tur a ni. Keini'n chu chu hre lovin, a thinrim emaw kan ti a, kan kâp hlum ta a ni," a ti a. Khuangchera chanchin hi Hrangkhawlho chuan thawnthuah an sawi ṭhin.

Vaiho chuan Mizo pasalṭhain an ṭhiante ruang an thlauh ngai lo tih an hria a. Khuangchera leh Ngurbawnga ruang chu hmun fai laiah an dah a, an lo châng ta a. Mizo pasalṭhate chu Khuangcherate ruang hlawm tumin an va kal a, sipaiho chuan an lo kâp vak a. Zankhuaa an beih pawhin Khuangchera leh Ngurbawnga ruang chu an la thei lo va, "Tih ngaihna a awm lo a ni e, kan inhloh tam hmain i ṭinsan mai teh ang u," an ti a.

Chhâwlin milim an siam a, puanin an tuam a, an zawn haw ta a. Mizo pasalṭhate chuan ruang tel lova hâwn hi tlawmpaêkah an la a. Chhâwla milim an siam kha miruang tak tak ang chiahin an sawngbawl a, an chhungte hnênah, "An taksa a chhe deuh va, en tlâk a ni lo," an ti a. Tin, sarthi hi khaw chhûngah an luhpui ngai lo. Hmanhmawh takin daiah thlan an lai a, an phum nghâl chuk chuk mai ṭhin.

Khuangchera te ṭhian dûn chu Tlawng kam lei daiah tuamtu pawh nei lovin an taksa a ṭawih ral a ni mai thei. Sipaiho chuan an phum emaw an hâl ral zâwk emaw pawh a ni mai thei. Nimahsela, anmahni ai awhtu chhawla siam ruang chu an khaw daiah an phum a. An lal Sailianpuia chuan pawndumin a tuam a, sialin a thisen a.

Khuangchera nun hi ngun taka kan zir chuan pasalṭha tak zet a tling a, sakei leh uichal hliam meuh pawhin an hlauh dânah hian a huaisenzia chu a hriat chian hle a. Sapin 'Gentleman' an tih ang hi a nunah hmuh tur a awm a. A inngaitlâwm a, a chapo lovin uang takin a ṭawng ngai lo va. Mahni aia hnuaihnungte laka inlulin te, khawlaia intihbuai leh mihring thisen chhuah a hrehziate chu a chanchin tawi têah hian kan hmu thei a. Mahse, a ṭul hun tak takah chuan tlâwm a tum miah lo tih, Changsil kulh beihnaah hian a lo lang ta a ni.