Taitesena

By C. Lalnunchanga

Taitesena hian sa hrâng a kah kan hre lo va, râl a thah kan hre hek lo; nimahsela, Mizo pasalṭhate zinga a ropui ber pâwla chhiar a ni tlat si. Tu ma tluk rual lohva mi tlawmngai a nih vâng hian chawimawi hi a phu narawh e. Kum 1880 bâwr vêl khân Khawrihnimah a piang a, a lai ah hming chu Ralthatchhûnga a ni a, Khiangte hnam a ni. Nimahsela, a naupan laiin a biang a tai hlar ṭhin a, chuvânga Taitesena tia ko ta an ni a. A hming tak, Ralthatchhûnga tih aṭang hian an chhungkua hi an duai lo hle ang tih a rinawm. A pa chu Khalhvunga a ni a, a nu chu Dothangi a ni. Farnu pakhat, Kawlhnuaii a nei a. A nau a pian hnu maiah a pain a thihsan a, an unau chu ṭûlpui lovin a nu chuan rei lo têah pasal dang a neihsan a; hei hi uire anga ngaih a ni a. Taitesenate unau chu a pa nau Pahanga'n a enkawl ta a. Pahangate nupa hi mi rilru tluang tak an ni a, Taitesenate unau pawh hi hrin hran an ni tih hriat loh khawpin an hmangaih a. Buh leh balah an hmuingil a, khawtlangah pawh mi zah kai phâk an ni a.

Naupang a nih lai aṭangin Taitesena hi a hriselin a harhvang hle a, sial a lâwm em em mai bawk a. Zing hma takah a tho va, khawlaia sial lo bawk zawng zawng chu a chhiar a; an sial ni lo pawh tute sial nge tih a hriatsak vek a. Tin, an chaw ei lai pawhin miin, "Sial an insi," an tih tawh chuan thlêng a thawhsan a, a tlan nal nal peih zel a.

A nuin pasal dang a neihsan leh avâng hian a rilru a na tâwp thei lo va, chuvangin a nu chu a do ngat ngat a. Vawi khat chu a ṭhiante nên ramah an kal a, Taitesena chuan pangkai a lo va. A chesual a, pangkai kung aṭang chuan a tla a, a bân ruh a pelh a. Ina an haw chuan a pa Pahanga chuan a lo hmeh remsak a, Taitesena chu vawi khat mah a ṭe chhuak lo va, na ti lo ang hmiahin a awm a. Amah hringtunu Dothangi chuan a intipalh tih a hriatin artui a rawn pe a, Mahse, Taitesena chuan a ei duh lo va, "Paih vek rawh u," a ti a.

Kum khat chu an lovah Taitesenate chuan dawnfawh an thar ve lo va. A nu Dothangi chuan Taitesena nau hnenah, "Kan lova dawnfawh va phur rawh u," a ti a. A nau Kawli chuan a va phur a, in a lo thlen chuan Taitesena chuan a nute lova an phurh tih a lo hria a, kawmcharah a paih keh vek duh hial a. Chuti khawp chuan a nu chungah chuan a thinrim a.

A tlangval hnuin vawi khat chu a nîin a puan ven tur ngotekherh a tahsak a. A chanve dâwn a tah zawh hnuin a dumna tur ṭing an nei ta lo va. A nî chuan Taitesena nau Kawli hnênah chuan, "I nute'n ṭing chu an ngah kha, zu dil rawh," a ti a. A hnuah Taitesena chuan a nute ṭing dum an hmang tel ve tih a hre leh si a, a nî puan tah zawh ṭep tawh chu dawhthlengah a râwt sawm barh barh mai a. Ni khat chu a ṭhianpa nên nula puan tah rim an tum a, an kalna turah chuan a nu a hmu a, Taitesena chu a kir leh ta daih a. Mi zaidam tak ni mah se, a nu chunga a rilru natna hi a tilang nasa hle a. Tute inah pawh lêng dâwn se, in chhûngah a nu aw a hriat phawt chuan a kir leh duh zêl a ni.

Hmanlai chuan tlangval leh mipa naupang te, paho te hi zanriah ei kham ve leh zawlbukah an chhuak khâwm a, naupang an tir kat nasa hle ṭhin a. Zawlbuk mei chhawmtu berah an hmang a, mei an tuah alh deuh chuan, "A alh lutuk, a sa," an ti a. An tuah alh loh deuh leh, "A thim," an ti bawk si a. Taitesena chuan naupang nun hrehawm lutuk chu tihreh a tum ta a. Zawlbuk tap leh bawhbel inkârah a ding a, tlêm tê têin meiah chuan thing nawi a vawm lut rêng a. Tlangvalin naupang an tir chuan, "Keima'n ka'n ti ang e, hei ka inring sa reng alâwm," a ti a, naupangho chu a chet khalh ta zung zung a. Taitesena hriata naupang tirh chu amah Taitesena tir an ni ta zel mai a, chuvangin a bulah tu ma'n naupang an tir ngam ta lo va.

Thlasik lai pawhin Taitesena chu zawlbuk bawhbel bula tuium dahnaah a mu a, puan pakhat a veng a, puan pakhat a sin a. Tlangvâl vâwt ti mei chhawm ṭha an awmin, "In muhil thei na nge? Ka bulah lo mu rawh u, puan ka lo zâwn ang che u, ka puan hi a lum a nia," a lo ti thei reng ṭhin a ni.

Mipa fa chu huaisen leh tlawmngaiha inel reng an ni a. Vawi khat chu zawlbuk chung dî an chih laiin ruah a sûr a, thli vâwt a tleh a, tu mahin an chih peih lo va. Taitesena erawh chu ruah sur lo ang maiin a chih hmiah hmiah a, "Lo chhuk rawh," an tih pawhin a chhuk duh lo va. Tlangval intiam rualin an han pawtthla lui ta ringawt a ni.

Taitesena hun lai hian Saphovin Mizoram an awp tawh a, inrûn leh indo a awm tawh lo va, mahse ramchhuah erawh chu an la ching reng tho va. Vawi khat chu Teireiah an ramchhuak a, luidung an zawh a. An hotupa Zingkela chuan lung chang, lungtât atana ṭha deuh mai hi a hmu a, "He lung chu lungtâtah a va ṭha em, lam hla deuh lo sela chu ah hâwnah ka duh mang e," a ti a. Taitesena chuan a rûkin lung chu a ak a, in an thlen chuan, "Ka pu, lungtâta i duh kha hei ka ah hawsak che asin," tiin a pe a. Zingkela chuan, "Ka ṭawng ve mai mai a nih kha maw le, a rih tham vei nen," a ti a, hrilhhai takin lung chu a la ta a.

Vawi khat chu Tuipuiah zan sawm riak buhfai nen an ramchhuak a. Sai kah tum an ni a. Sai ram an thlen chuan chawhmeh a lo vang hle a, an hotupa chuan, "Naktuk chu chawhmeh kan nei dâwn hauh lo mai, vawiina kan tumbu hmuhte kha lâk nachang kan lo hre lo a ni," a ti a. Taitesena chuan an hotupa thusawi chu a hre reng a, an muhil vek ta tihin a tho va, meichher a siam a, an kalna hnuah chuan a kir leh nal nal a, an tumbu hmuhte chu a va la a. An buka a kir leh chuan thawm dim takin tukṭhuan hmeh atân a lo siam diam a. Tuk dangah chuan Taitesena hi a tho hma ber a ni ṭhin a, hemi ṭum erawh hi chuan a hah deuh a ni ang, a tho tlai berah a ṭang a. An hotupa a thawh a, chawhmeh siam sa diam a han hmuh chuan, "Duha sawi pawh ka ni lo asin maw le, ka kâ a kua a, ka han sawi satliah mai mai a nih kha," a ti a, a zak hle a.

A hriata miin an duh zâwng an sawiin tihsak theih a nih chuan, a hlat leh a hnaih sawi lovin, chhun leh zân pawh thliar lovin Taitesena chuan tihsak a tum zêl ṭhin a, chuvangin tu mahin a bulah an duh zâwng pawh an sawi ngam ṭhin lo a ni.

Vawi khat pawh an khaw pasalṭhate chuan ramchhuah an rêl a. Taitesena chuan a hnungzângah khawihlipui a vei ṭan a, chuti chung chuan ramchhuahnaah chuan a kal lui ve ta tho va. Zan sâwm an riak a, an hlawhtling hle a, sarep chu bawmrâng khat ṭheuhvin an phur haw a. Kawtchhuahah chuan ramchhuakho chu an chhûngte'n an lo hmuak a, an thil phurh chu an lo chhawk den den hlawm a. Taitesena pawh a farnu Kawlhnuaii'n a lo hmuak a, chhawk a han tum chuan, "A ngai lo, ka hah lo ve" a ti tlat a.

Kawlhnuaii chuan, "Mite pawh an inchhawk vek si a; a zahthlak, ka chhawk ve duh reng reng che a ni," a ti a, a phur chu a lak luihsak a. Phur an han inhlan chuan Taitesena hnungzang khawihli hnai leh a bawmrâng phurh chu a lo inchar tlat mai a. A ṭhiante'n a pan an han hmuh chuan, "Heti ang pan nasa nei chung hian a tlawmngai berah a ṭang a, nâ pawh ti lo mah se, a khuate tal chu sik ve âwm tak; eng mah kan hriatpui hauh si lo," an ti a, mak an ti hle a.

Serhmuna an awm laiin an lal Hrangvunga chuan an khaw tlangvala huaisen leh tlawmngai ber hriat a duh a. Zan khat chu mut reh tawhah a khawnbawl upa min a ko va, "Hei le, thil pawimawh takah zualko kalna tur ka nei thut mai a. Thla lah a thim bawk si. Kal peih an awm loh chuan ka muhil thei dâwn lo va. Tlawmngai peih an awm e maw, zawlbuka tlangvalho khu mi zuk hrilh teh," a ti a. Zawlbuk hi lal in kawmthlang maia awm ṭhin a ni a. Khawnbawl upa chu a chhuk a, tlangvalho chu an lo mu reh vek tawh a; lal thuchah chu a zuk sawi a. Tlangvâlho chu tu mah tho peih an awm lo va, khawnbawl upa chu a beidawng hman ṭhelh tawh a. Mahse, mei êngah chuan bahzara Taitesena lo insiam mawlh mawlh chu a va hmu a, "Khawi lama kal tur nge?" tiin a zâwt a. Upa chuan, "Ka hre bik hauh lo mai, lal inah han chho la, lalin a lo hrilh mai ang che," a ti a.

Taitesena chu lal inah chuan a han chho va, "Ka pu, zualko kal tur chuan hei ka rawn insiam a, khawia kal tur nge?" a ti a. Lal Hrangvunga chuan, "Khawiah nge mi dang?" a lo ti a. Taitesena chuan, "Mi dang an ngai hlei nem, keimah pawhin ka kal thei alâwm," a ti a. Lal chuan, "Taitesen, zaninah zualkova kalna tur ka nei lo. Lal tân tu nge theih tâwp chhuah peih a, tu nge lal hmangaih ber tih hriat ka duh vâng a ni. Hei, zu tuitling ka nei a, i in dûn teh ang," a ti a.

Taitesena chuan zu chu a in duh lo va, zawlbuka chhuk leh nghâl mai a tum a. Mahse, an lalpa chuan a chelh luih tlat avângin zufang chu an inpui thei ta hrâm a. Zawlbuka a zuk chhuk leh chuan a ṭhiante chuan, "Khawiah nge i kal?" an lo ti a. Ani chuan, "Lal inah ka kal bik lo, a ṭûl vak lo a ni ang," a ti mai a.

A tuk zingah lal chuan tlangau a ko va, "'Serhmun zathum khaw tlangvalah Taitesena'n lal a hmangaih ber a, a tlawmngai ber bawk,' tiin vêng tinah au kual rawh," tiin a tir a. Taitesena'n tlangau a lo hriat chuan, "Chuti khera au loh chu a va ṭha zâwk em. Tun hnuah thil dang a lo la thleng leh ang a, tlin loh thleng thlenga tih a awl âwm mang e," a ti a, pawi a ti hle a. A pa pawhin, "Fapa ka nei ta lo a nih hi," a ti hial a ni.

Eirawng bâwl te, tui chawi leh thing phurhte hi hmeichhe hna bika ngaih a ni a, hmeichhe awm lohna inte a nih ngawt loh chuan tlangvâlin heti ang chi hna hi thawh an tum ngai lo va. Taitesena erawh chuan, "Parawl pawhin mahniin chaw an inchhum a, tui an chawi a, keini pawhin engati nge kan tih loh bik ang?" a ti a, hmeichhe hnaa an ngaih zawng zawng pawh hreh miah lovin a thawk bawrh bawrh peih vek a.

Ten chhiat lohvah pawh Taitesena hi tu mahin an tluk lo va, buhfaia buhhum leh sazu êk tel pawh puar khawpin a ei thei zêl a. An ramchhuahnaah rêng rêng bar thum aia tam chaw a bar ngai lo va. Tin, chaw bêl sil hi a tih tûrah a ngai hmiah a. Valupate chuan Taitesena'n bar thum aia tam chaw a bar ngai lo tih chu an hre ta a. Bêl ruak a sil paha a eiah tiin chaw khawrh zawh loh an ching ta a. A nu pawhin an ramchhuahnaah Taitesena'n chaw kaw puar a ei ngai lo tih a hria a, an ramchhuak an lo haw tlai chuan chaw a lo chhum ṭeuh ṭhin.

Taitesena hi intihsiakna leh khaw chhûnga infiamna ang chi, inbuan, lung den, insuk nawr leh insuk herhahte hian a tel ve ngai lo va. Mipa inelna tur hmun chu, "Ramhnuaiah," a ti a ni.

A hming chu ram dung leh vâng, Mizo khua tawh phawtah chuan a thang chhuak a. Hetih lai hian sipaia ṭang Mizo pakhat Chalruanga a awm a. Mizorama insual huai ber, inmal beihah chuan Mizo leh Vai tu mahin an ngam loh tia an sawi a ni a. Taitesena hming a hriat chuan a helh em em a, velh tumin a kal ta a. Zu hmunah an intawng ta ngei a. Chalruanga chuan, "Nang hi maw Taitesena an tih chu? Kei hi Mizo leh Vai ngam loh nei lo, mi huaisen ka ni a. Mi cho ve a nih chuan ti rawh insual teh ang," tiin a cho lui tlat mai a.

Taitesena chuan, "E...kei chu ka huaisen ve awzawng lo, tu mah ka ngam lo. Mite'n zah an ngaih avângin hmingṭhatna ka hlawh ve mai mai a ni," a tih pawhin Chalruanga chuan, "Hei leh chen vel tur chein ka lo kal a, khawi nge ka han bêng reng reng teh ang che," a ti lui tlat a.

Taitesena thin chuan a tuar ta bik lo va, "Chutia mi tih luih tlat i tum a nih chuan inbên mai mai te chu patling leh patling tân chuan a ho tham em mai, hmeichhe tih âwm lek alâwm," a ti a. Banglaia kawlhnam chu a la a, "Hei hian i duhna lai takah mi sât rawh, inben te chu a na lo em mai," a ti a, kawlhnam chu a pe a.

Chalruanga chuan a sât ngam awzawng lo mai, a ding zum ta reng a. Taitesena chuan, "Mi sât ngam lo a nih chuan i dah leh teh ang. Tun hnuah sazukin sakei, 'Ka vel ang che, ka bêng ang che,' ti tawh ngai rêng rêng suh," a ti a. Chalruanga chuan mei a khup zul zul a, thupha a chawi ta ruai mai a ni.

A hriat lohvin Taitesena chu a chhûngte'n a nupui tur an lo zawnsak a; an khaw nula hmelṭha leh fel Thangrikhumi an bia a. Thangrikhumi nu leh pate pawhin Taitesena chu an mi duh zâwng tak a nih avângin, harsatna eng mah siam lovin an lo "Aw" nghâl mai a. Man leh mual thlengin an sawi fel tawh a.

A pa Pahanga chuan, "I nupui turin Thangrikhumi kan va bia a, anni pawhin rokhawlhna hran an lo siam lo va. Mo nei turin kan ran zun leh êkte pawh a tam lai tak a nih hi," a ti a. Taitesena chuan, "Ka pa, keinite chu nupui nei ve tur em maw kan nih le? Mi fanute kan tihrilhhai hma âwm em mai. Kan hmingin lei pawh a dek tawh lo a nih hi," a lo ti a. A pain Taitesena'n dam rei a inrin lohzia a han hriat chuan leh lam a hawi a, a mittui a tla fap fap a; a ngawi ta reng a ni.

Hetih lai hian sakei mihring seh ching, Sapin 'Maneater' an tih ang hi a awm a, a huaisârin a hrâng em em a, a ram bial fan lah chu a zau hle mai a. Reiek khua mi 10 Tut luiah nghafuan vêngin an riak a. An hotupa chu Taituka a ni a, an zingah chuan rawlthar pahnih Vuaia leh Bawkkuia an tel bawk a. An nghafuan vêng chu an hlawhtling hle a, sangha chu bûk pâwnah an rêp tlar dul a. Khua a thim thut thut tawh a, zanriah ei khamah Bawkkuia chu an sangha rêpna mei chhawm ṭha turin a va chhuak a. An bûk chhakah keipui chuan bûk chhûnga mite chu seh tumin a lo châng reng niin, Bawkkuia chu a lo zuan thlu tawp a; a malpuiah a seh a, thlang lama hnuh thlak a tum a. Bawkkuia chuan an sangha rêpna ban chu a kut khing hnihin a vuan tlat a, sakei nên chuan an inchai nasa hle a.

Bawkkuia ṭhiante chu bûk chhûngah hlauvin an tawmin tlat a. Bawkkuia'n, "Min rawn chhan teh u, hei, min pawt thlu thei bik hauh lo a nia," a tih pawhin an chhan ngam lo va. Nakinah chuan a rawltharpui Vuaia chuan, "Khawi nge, ka chem tah hriam hian ka'n sât vak teh ang," tih leh thawh a rual a. Mahse, an hotupa Taituka chuan, "Sakeite sah hlum zawh i inring em ni? I tikawlh ting ang a, kan phêk buai phah zâwk ang e," tiin a lo chelh a. Vuaia thin han so thut pawh chu a reh leh ta mai a.

Bawkkuia mangang chuan, "Ka u Laibul, nang phei chu Reiek khaw chhuanvawr i nih kha, mi han chhan hrâm teh; hei eng mah min la ti thei bik hauh lo a nia," a han ti leh a. Laibula chuan, "A ni teh tak e, maufei ka han zum ang a, ka'n khawh teh ang," a ti a. Mahse, an hotupa bawk chuan, "Sakeite maufeia khawh hlum zawh em ni i tum? In tikawlh ting ang a, kan phek buai nek ang ka tih kha," tiin a dang a, Lalbula pawh chu a zuai ve leh ta a.

Bawkkuia chuan, "Nangni chu ni ula, kei chuan ka chhan ngei ngei ang che u. Hei, eng mah min la ti bik lo a nia, pakhat tal min chhan turin lo chhuak hrâm teh u," a han ti leh lawm lawm a. Mahse, a ṭhiante chuan amah chhan turin huaisenna pit dawr tiat pawh an lo nei hauh lo mai a. Bûk kilah chuan an innek khâwm sauh sauh va.

Nakinah chuan Bawkkuia chu a lo chau ta a, a thil vawn a thlah a, sakei chuan a pawt thlu a; lui lamah a hnuk thla ta a. Mahse, Bawkkuia chuan tuipuisuthlah kung a vuan fuh leh ta hlauh mai a, sakei chuan a hnuk zêl thei bik lo va, an thâwm chu a reh ta vang vang a. A ṭhiante chuan Bawkkuia chu a thi tawh a nih ringin an han au va. Bawkkuia chuan, "Min chhan tawh rawh u khai, chhan tlak ka la awm e, eng mah min la ti chuang lo a nia," a rawn ti a.

A ṭhiante chu the-hmeh ang maiin an reh leh ta vang vang a. An han au leh a. Bawkkuia chuan, "Chhan tlak ka la awm e. Min chhan ngam lo a nih pawhin chemte kha min rawn pe ula, ka vit hlum thei mai ang," a lo la ti leh a. A ṭhiante chuan an ngawihsan leh ta vang vang a. Rei fe hnuah chuan an zuk ko leh a. Bawkkuia chuan, "Min ko min ko tawh suh u. Min chhan ngam si lo va, chemte pawh min pe ngam lo, a tih ngaihna a awm ta lo ve. Tunah zawng chhan tlak ka ni tawh lo, ka thi ṭep a ni ta e," zawi têin a rawn ti a.

A ṭhiante chu sakeiin Bawkkuia a ei chhûnga insaseng tum an ni a. Sakei chuan Bawkkuia chu a seh hlum a, tui hleuh kaipui a tum a, a thlauh ri bur chu an hria a. Chu ve leh baklêngin an tlanchhe ta a. Thim zingah chuan kalkawng an hre thei lo va. Darkar chanve vêl an tlan kual vak hnuah anmahni bûkah bawk chuan an chhuak leh ta hlawl a. Sakei chuan an tlanchhiat chhûng khân an bûk chu a lo bei leh a, an sangha repte chu a ei a, an dar bêlte chu a bêng sawi bawi mai a; a lo kal bo leh hman tawh a. An hlau lutuk chu an ṭap lek lek hlawm a, zunte an cheh pur mai a. Meichher an chhi ngam si lo, thimthamah chuan inchhuih bah nawk nawkin an tlan leh ta a. Kawngpui an pawh fuh hlauh va, zanlaiah khua an thleng ta a ni.

Reiek khuain an hriat ve leh a zân a zânin tlangval an pung khâwm a, Bawkkuia ruang hlawm tura thawh chhuah nghâl an tum a. Mahse, an lal leh upate chuan, "A thia chu thi ta ni se, tunah eng mah kan ti thei tawh lo va, zing khaw ênah a rualin i kal dial ang u," an ti a. Mahse, Haukunga Kawltung chuan, "Naute Tut lî-a mu reng a, in luma lo awm reng chu kei zawng ka thiam zawng a ni ve hauh lo mai; kei chu ka kal nghâl dâwn," a ti a, saifei a hawl a, a chhuak ta a. Mipui pawh chuan an zui ve nghâl a. Bawkkuia ruang chu an zuk la ta a ni.

Bawkkuia ṭhiante chuan a tirah chuan an zêp a, mahse an inzêp hlen leh thei si lo va, Mizoram hmun tinah chu thu chu a lo darh ta a. A hria apiang tu lung mah a dam thei lo va. Reiek lalnu thinrim lutuk chuan a pawnfen thûlkhung a phawrh a, an hotupa Taituka chu, "Mipa emaw i nih ka lo ti ṭhin a, hmeichhia i lo nih hi le; kha, pawnfên hi fêng rawh," tiin a vawm a. Taituka chu a mittui a tla zawih zawih mai a.

Bawkkuia chanchin chu Serhmun khua chuan an lo hre ve a. Zawlbûk leh an awm khâwmna tawh phawtah chuan thu dang reng reng an sawi thei lo va, an thin a ur em em mai a. Zingkela phei chu a thinrim zual a, "Ṭhiante'n, 'Min chhan rawh u,' tia au au va, chhan ngam loh rêng mai chuh!" a ti a, a vaibel dâwn a seh keh rawp rawp a, bawhbelah a lawn chho va, "Kan khuaah hian keipui hliam sum ruk la tla se ka va ti em," tiin a inhrosa a, a haw ta nghâl a.

In a thlen chuan hmarcha a râwt a, a thinrim chu a la insawh a la insawh a, "Ṭhiante mangang au au va, han chhan ngam loh reng chuh! Ka han tel ve lo tak chu aw! Chu ka thin chu hm hm hm..." a ti a, a hmarcha râwt chu a tibaw vek a. A dang a râwt ṭha leh a, a sawh sawk sawk a, a râwt thlêng chu a keh ta vek a. Sumhmuna a nupui buh deng chuan, "Mi huaisen takte pawh an tel ve ang a, inchhan ngaihna a awm lo a ni ang chu," a lo ti a. Zingkela chuan, "Lo ṭawng suh, nang pawh kha ka rawn chhu hlum nghâl mai ang che," a ti a.

Serhmun tlangvalte chuan, "Kan khuaah sakei lo tla ve se," an ti an ti mai a. An tih ang takin a kum leh buh tuh laiin an khuaah sakei huai sum ruk a lo tla ta a. Sial a rawn seh nghâl pang a. Tlangvâlho phurzia an hriatin lal leh upate chuan, "Sakei tihhlum hi a rèm phah tak tak lo, sakei huai chu sakei huai bawkin a thlâk ngai. Thi leh hliamte kan awm ang tih a hlauhawm e, i hnawt mai ang u," an ti a. Mahse, tlangvalho chu Bawkkuia ṭhiante chunga an thinrim a la reh lo va, sakei laka phuba lak hrim hrim an duh a, kar kam an titlu ta zâwk a.

Tlaiah chuan kar pahnih an kam ta a. Pakhat chu Serhmun kawtchhuah hmar lam, Vankunga pa chul pâwlah an kam a. Pakhat chu Sadâwt tlanga Taitebela pa chul pâwlah an kam a. Zanriah ei kham aṭang chuan tute pawh an inring vek a. Tlangvalho chuan meichher an siam lawk a, a fawh kaina tur phuai an met a. Kar a per chuan a tlan hmasa ber nih tum an tam hle a. Nula rim zâi pawh rêl lovin zawlbukah kar puah hun an ngaicháng rán a.

Chumi zân chuan zan dang ang lo takin a hun lovah âr a khuang a khuang a. Putarte chuan, "Sapuiin dâi a vêl a nih chu," an ti a. Lal chuan, "Zâninah kar pawh per se, khawvâr hma chu tu mah tlan chhuah loh tur," tiin tlauau a autir a. Men lai chuan eng mah a thleng lo va. Tlangvalho chu beng chhi ránin an mu a. An muhil ṭan dâwn tihin Vankunga pa chul pâwla an kar kam chu a puak ri an hre ta a. Mipaho chu mualah an tlan chhuak khup khup a, kar an kamna lama tlan liam nghâl an tum a. Mahse, upahovin an dang a, "Zaninah tlangau a au kha, lal thu awih tur," an ti a. Tlangvalho chu lal inah an kal a, "Tunah tiam rawh," an ti a. Mahse lal chuan, "Ka thu chu tlangauvin a puan tawh kha," tiin a phal lo va.

Khua a lo vâr a, leilung a lo lang ṭan a. Nghakhlel taka za et et an nih avângin lalin chhuah thu a han pêk chuan mipui chu kar tual lam panin an liam nghâl hum hum a. Zingkela, Vungtawna leh Dozika te chu khaw daiah a rûkin an lo tawm a, mipui thlen hmain kar tual chu an lo thleng hman daih tawh a. Kar chuan sakei chu a lo kâp fuh ngei a, a thisen chu a baw ten tun a, a hliam a na hle ang tih a hriat a. Hmanhmawh takin sakei thisen bua chu an lo tireh a, mipui lo thlen hmain sakei chu an chhui fâl ta a.

Mipuiin kar tual an lo thlen chuan a thi bua an hmu si lo va, "A kâp fuh lo a ni ang," an ti hman he haw a. Mahse, an zinga pakhat chuan mau hnaha thisen kai chu a hmu a, "A kah chu a kâp fuh ngei a nih hi, heta hi a thi ka hmu e," a rawn ti a.

Zingkelate pathum tla fâl ta khân kar an kamna thlang lawk, kawrte kam hrui hnawk hmunah sakei chu an zuk hmu a. A awmna chu a sâng deuh hlek a, chuvângin chhoh beih a ngai a. Vungtawna chuan a silai hmawr chuktuaha kah a tum a; mahse, a vanduaia siamin ama silai ni lo, an mikhual silai a lo keng palh hlauh mai a, a silai chu a tlawlh a; vawi thum a hmeh pawhin a puak thei lo va. Zingkela chuan a feiin a han chhun a; mahse sakei chuan a fei chu a lo beng per a, a darah a lo sehsak a, a thing vak a, Zingkela chu a tlu ta a. Sakei chu a huk tuar tuar a. Thâwm an hriatin mipui chu an lo chim thla nghal ruih ruih a.

Sakeiin Zingkela a bei zêl tur chu Vungtawna chuan a silai hmawrin a lo hawlh a. Sakei chuan a silai pial lungah a lo man a, a bawh thla a, a lû-ah a seh a, a pet kawh ta vu vu mai a. Dozika chuan Vungtawna chu ṭanpui tumin a chemin sakei chu sah a va tum a, mahse an inbeihna chu hrui hnawk hmun a ni si a, hrui kual lo uai thla zâwk chu a sât fuh a. Mipui chu an lo thleng thla tawh a. Pakhat chuan a feiin sakei chu a han khawh vak a, mahse a khawh ṭhelh a, Dozika nghâwngah zâwk a khawh fuh hlauh mai a. Mi pathum sakei hliam hmaa tlu phung a hmuh chuan Taitesena chu a thinrim hle mai a,

"Ṭhiante inhliam a, engati nge ka inhliam ve loh? Pawnfên fêng tlâk ka nih hi," a ti a, a tlân thla nghâl a. Mahse, valupate chuan, "Kha, a insehtir ve dâwn, mihring kan rethei lutuk e, lo man bet rawh u," an ti a. Mahse, an inrin loh laiin Taitesena chu sakei awmna pikah chuan a zuang lût ve ta a. Kar khân sakei chu a kawngah a kâp fuh a, a ruh a khawih avângin a che ṭha hlei thei lo va. Taitesena chuan keipui hliam thinrim chu a kawlhnamin a han chhoh sah a. Sakei chuan a lo zuan thlu tawp a, a seh ve ta a ni.

Mipui chuan an zim hnai tuau tuau va. Inrâl palh a hlauhawm avângin silai hmeh puah ngam a ni tawh lo va. Lung leh thing bungin an deng noh noh va. A ṭhenin mau fei an zum a, an khawh fur fur mai bawk a. Sakei chu a huk dum dum a, mipuiin rawl nen haw hawin an chim bawk a. Sakei chu hual chhûngah chuan tlanna lam tur bik hre lovin a vir kual ruai a, feiin an chhun tluar tluar a. Sakei chu a chau ta hle a. Chawngruma chuan, "A lû ka chiang e," a ti a, puanin a va khuh a. Mipui thinrim chuan a chinin an ching hlum ta ṭhak a ni.

Mi huaisen pali chu tu mah thi an awm lo va, mahse an hliam chu a na hle a. A ṭhenin hliam an lo buaipui a, a ṭhenin sakei zawnna tur an lo ngaihtuah a. Dozika hrawka fei chu an phawi thei lo va, "Ka lû kha tlawh chhan ula, phawi rawh u," a ti a. A chalah an tlawh chhan a, an pawt vak a, an phawi thei hram a. Chutia an insingsak buai lai chuan Taitebela pa chul pâwla an kar kam kha a rawn puak ve leh ta dur mai a. "E khai aw, mikhual an lo kal a ni ang, sût nachang kan lo hre lo a ni," an ti a. Tlangval an tlan thuai a, a hmun an thlen chuan an khaw tlangval Kila a lo kâp hlum der a.

Kila hi phungzâwla tlu ṭhin a ni. Khatia mipui nawlpui an tlan chhuah rual khân ani pawh a tel ve a. Mahse, kawnga an tlan laiin a phungzâwl a chhuak a, luhaiin a tlu a. Mipui chuan a tlu tih hre lovin an tlan liamsan a. A lo harh leh chuan mipui tlan lohna lam, kawtchhuah leh lamah a tlan a, kar chu a va dai per palh ta a lo ni a.

In lamah chuan lal leh upa te, nunau leh tarte chuan chanchin ngaichangin an ring an lo fan an lo fan a. Sar thli a thaw vuk vuk mai a. Nakinah chuan zualko a lo lang a, "Zingkela, Taitesena, Vungtawna leh Dozika te sakeiin a seh," tih an rawn sawi a. Khaw chhûng chu a buai nuai nuai a, a ṭhen an ṭap a, naupangte chu an phi ruai a.

Taitesena leh Dozika chu kea han kal rual an ni lo va, an duh lo chung an zâwn lui a. Vungtawna leh Zingkela erawh chu zâwn lovin an kuah a, anmahniin an kal a. Vungtawna chu a û, an lalnuin a lo hmuak a, "E khai Tawna, a na teh e maw!" tiin a lo ṭah a. Ani chuan, "Keini chu na lo ve. A na meuh chu kan hnungah khuan an rawn zâwn alâwm," a ti a.

Zingkela pawh a nupuiin kawtchhuahah a lo hmuak a, "Naupang infiamnaah chhangchhepa i lo zuk tel ve a, a pawi mang e. Eng tin nge kan awm tâk ang?" a ti a. Zingkela chuan, "A na hlei nem, ka dam leh mai dâwn alawm," tiin a nui hawk hawk a.

Maipawl hel an vel a, sakei tur thah nân tiin an pe a, an pali chuan na tuar lo ang maiin an ei thei vek a. Vungtawna chu a lû-ah sakeiin a seh kha a ni a. Harh takin a awm reng a, mite chuan mak an ti hle a, "A lu ruh a seh tleu a ni ang," an ti a. Nilêngin fel takin a awm a, zânah nula leh tlangvalin an menpui a. Khawvâr dawn hnaiah chuan a lu chu nâ a ti hle a, "A ṭhuinain a tinâ a ni ang," an ti a. Vungtawna lû an ṭhuina chu an han phelhsak a, a thluak a rawn hnâm chhuak pur a, rei lo têah a thi zui ta a ni.

Serhmun lalnu leh Vungtawna hi unau an ni a. Lalin puan dumin a tuam a, sialin a thisen a. Sailo a nih vangin phum lovin a ruang chu kuangah an ur a. A luruh an han lak chhuah chuan sakei ngho luhna a lo kaw phur a; sakei khan a lo seh tleu awzawng lo.

A hnu lawkah Dozika a thi ve leh a; a thih dâwn chuan, "Tu mahin min tipalh lo ve, sakei min sehna hi a nâ êm a, ka tuar lo a ni," a ti a. A hrawka khawhna fei kha zawlbukah an dah a, tumahin, "Ka fei," an ti ngam tawh lo va. Taitesena chuan a mutna aṭangin, "Ka fei a nih kha," a ti a, mahse a fei a nih lohzia chu an hrechiang vek a ni. Dozika hnuah Zingkela a thi leh a. A dar sakei sehna lam kha a thlawn ṭep a lo ni a.

An pali zingah Taitesena a thi hnuhnung ber a. A puma sakeiin a sehna hliam aṭangin a vaibel zuk khu a lo chhuak a, chuti chung chuan na nei lo ang maiin a awm a. A nuin artui kengin a va tlawh a, "Taite, a va na lua em ve maw!" tiin ṭap chungin a chul a chul a. Ani chuan, "Na lo ve, hei aia na tih hi ka nei," a ti a. Taitesena hi a thih thlengin a nu laka a rilru nâ hi a dam lo va, amaherawhchu ṭawngkam chhe tak, "Ka naupan laia i mi uiresan kha nâ ka ti zâwk," tih a cheh anga an sawi erawh hi chu a dik lo. A nu haw hnuin, "Hringtu kut chu a va dam bik em," a ti a. A tûk chawhnu herah a thi ve ta a. A thih hun hi April thla, kum 1904 vêl a ni.

Dozika, Zingkela leh Taitesena te hian an lal chuan puan dumin a tuam a, vawkpain a thisen vek bawk a ni.